Við höfum áður skrifað grein um það hvenær þú ert orðin „of woke“ en seinustu daga hafa margir velt því fyrir sér hvað er að vera „woke“ og hvað þýðir það? Við ákváðum því að fara á stúfana og athuga hvað gervigreindin segir að sé að vera „woke“. Hér kemur það:
Að vera woke er hugtak sem á rætur að rekja til bandarísks samfélags og er upprunalega komið úr afrísk-amerískri menningu. Í grunninn þýðir það að vera vakandi eða meðvitaður – sérstaklega gagnvart félagslegu ranglæti og mismunun.
Upprunaleg merking
Upphaflega var „woke“ notað sem hvatning til að halda áfram að vera vakandi gagnvart kynþáttafordómum og óréttlæti. Að vera woke þýddi þá að vera meðvitaður um hvernig mismunun, lögregluofbeldi og kynþáttahyggja birtist í samfélaginu, og að reyna að bregðast við því.
Nútímaskilningur og umdeild notkun
Í dag hefur orðið tekið á sig víðari merkingu. Það getur vísað til meðvitundar um ýmis samfélagsmál eins og:
- Kynjamál og réttindi kynja
- Réttindi LGBTQ+ fólks
- Umhverfisvernd og loftslagsmál
- Efnahagslegt misrétti og stéttaskiptingu
Hins vegar hefur orðið líka fengið neikvæðan blæ í sumum röðum. Sumir nota það til að gagnrýna það sem þeir líta á sem ofursækni í pólitíska rétthugsun (political correctness), eða „öfga-wokeness“ þar sem fólk er talið ganga of langt í að leiðrétta aðra eða setja strangar félagslegar reglur.
Dæmi:
- Jákvætt: „Ég reyni að vera woke og hlusta á ólíkar raddir, sérstaklega frá jaðarsettum hópum.“
- Neikvætt (háðslega): „Þetta var of woke fyrir mig – maður má varla segja neitt lengur.“
Í stuttu máli:
Að vera woke þýðir að vera meðvitaður og ábyrgur gagnvart félagslegu óréttlæti, en hugtakið hefur orðið að menningarlega hlaðinni hugmynd sem fólk lítur á með mismunandi augum – eftir því hvaða sjónarmið það hefur sjálft.
Þegar við spurðum gervigreindina hvernig „woke“ er í íslensku samfélagi sagði gervigreindin þetta:
Woke á Íslandi – hvernig kemur það fram?
Þótt hugtakið sjálft sé ekki íslenskt, hefur það í seinni tíð ratað inn í íslenska umræðu, sérstaklega í tengslum við:
1. Samfélagsmiðlaumræðu
Á samfélagsmiðlum má sjá fólk tala um „woke-menningu“ eða „woke-fólk“ – annaðhvort sem hrós eða gagnrýni. Þetta getur tengst því að fólk bendi á fordóma, beiti gagnrýnni hugsun á hefðir eða gagnrýni orðræðu sem útilokar minnihlutahópa.
2. Jafnréttismál og fjölbreytni
Í íslenskum skólum, fjölmiðlum og vinnustöðum er vaxandi áhersla á fjölbreytni, kynvitund, kynhneigð og réttlátar lýsingar á fólki – og þessi þróun er oft kölluð „woke-menning“ af þeim sem vilja lýsa þessari meðvitund, eða stundum gagnrýna hana.
3. Gagnrýni á rétttrúnaðarumræðu
Sumir á Íslandi nota orðið „woke“ í neikvæðum skilningi – þegar þeir líta svo á að samfélagið sé orðið of viðkvæmt, eða þegar þeir telja að ekki sé lengur hægt að tjá sig án þess að fá á sig gagnrýni. Það hefur sést t.d. í umræðu um húmor, list, bókmenntir, sögu og þjóðernishyggju.
Dæmi úr íslensku samhengi:
- „Það er bara svo mikið af woke-fólki í þessum skóla, maður þorir ekki að segja neitt án þess að vera skammaður.“
- „Ungt fólk í dag er svo woke – þau hugsa virkilega um réttindi annarra og hvernig samfélagið getur verið réttlátara.“
Hvað getur woke þýtt á íslensku?
Það er ekkert eitt orð sem fangar fullkomlega merkinguna, en möguleg íslensk orð eru:
- Félagslega meðvitaður
- Réttlætissinnaður
- Gagnrýnn á óréttlæti
- Samfélagslega vakandi
Niðurstaða:
Á Íslandi er „woke“ hugtak sem snertir umræðu um réttlæti, jafnrétti og samfélagslega ábyrgð. Sumir fagna því og vilja skapa betra samfélag fyrir alla – aðrir líta á það sem of viðkvæma eða takmarkandi menningu. Eins og annars staðar, ræðst túlkunin oft af eigin lífsviðhorfum og samfélagslegri stöðu.