Lögreglan á höfuðborgarsvæðinu óskaði í sumar eftir heimild til að setja upp falinn hljóð- og myndupptökubúnað í íbúð í Reykjavík þar sem grunur lék á að skipulögð vændisstarfsemi og mansal ættu sér stað. Bæði Héraðsdómur Reykjavíkur og Landsréttur höfnuðu beiðninni og sögðu lögreglu skorta lagalegan grundvöll fyrir svo íþyngjandi aðgerð.
RÚV greindi fyrst frá.
Nítján heimili undir rannsókn
Samkvæmt gögnum málsins heimsótti lögreglan nítján heimilisföng í aðdraganda beiðninnar. Þar hittu lögreglumenn fjölda kvenna sem sögðust stunda vændi hér á landi, margar þeirra frá Rúmeníu. Nokkrar kváðust vinna fyrir aðila sem tóku hluta af tekjunum.
Lögreglan taldi að málið tengdist alþjóðlegri starfsemi og væri hluti af stærra neti sem snerti mansal, vændi og betli. Í umsókn sinni lagði hún áherslu á að konurnar væru líklega fórnarlömb en ekki gerendur og að falinn upptökubúnaður væri nauðsynlegur til að rekja tengslin upp á við – til þeirra sem stjórnuðu starfseminni.
Dómstólar drógu skýra línu
Héraðsdómur hafnaði beiðninni með vísan til þess að íbúðarréttur væri eitt helgasta einkalífsréttindi borgaranna. Slíkt eftirlit, innan heimilis, væri aðeins heimilt með mjög skýrum og afmörkuðum lagaheimildum.
Landsréttur staðfesti þá niðurstöðu og taldi að lögreglan hefði önnur úrræði til að afla gagna, svo sem húsleit eða hefðbundið eftirlit. Dómstólar bentu á að upptökur innan heimila væru meðal alvarlegustu íhlutanna í friðhelgi einkalífs sem yfirvöld gætu beitt.
Friðhelgi heimilis og mörk ríkisvalds
Samkvæmt 71. grein stjórnarskrárinnar og 8. grein Mannréttindasáttmála Evrópu er friðhelgi einkalífs og heimilis varin nema lög mæli sérstaklega fyrir um annað og inngrip sé nauðsynlegt vegna rannsóknar alvarlegra brota.
Lögfræðingar hafa ítrekað bent á að túlka beri þessi ákvæði þröngt þegar um heimili er að ræða. Heimilið sé í reynd sá staður þar sem borgarinn á að njóta mestrar verndar gegn afskiptum ríkisvaldsins.
Lögreglan leitar nýrra leiða
Þrátt fyrir synjun dómstólanna halda rannsóknir áfram. Samkvæmt heimildum Nútímans er embættið að kanna hvernig unnt sé að styrkja lagagrundvöll fyrir beitingu sértæks eftirlits þegar grunur leikur á mansali. Slíkar aðgerðir krefjast þó nákvæmrar lagasetningar og dómsúrskurðar í hverju tilviki.
Réttarríkið stendur prófið
Málið varpar ljósi á mikilvægi þess að dómstólar standi vörð um mörk ríkisvaldsins. Jafnvel þegar grunur leikur á alvarlegum brotum eins og mansali verður að vega vandlega á milli rannsóknarhagsmuna og grundvallarréttinda borgaranna til friðhelgi heimilis og einkalífs.